Vooruit... Nog eentje dan... Over impulsiviteit en verslaving

Ik besef me dat ik wel eens generaliseer op mijn blogs. Op het www lees je veel soortgelijke verhalen, ik herken me erin en schrijf over datgene dat op mij van toepassing is.

Er wordt veel geschreven over AD(H)D'ers dat er moeite is om onze 'impulsiviteit' in te dammen.
De Wiki over impulsiviteit begint met:

"Impulsiviteit duidt op de neiging tot handelen vanuit plotse opwellingen en niet volgens weloverwogen plannen."

Over het algemeen denk ik dat ADD'ers iets rustiger zijn dan mensen met ADHD. Het Hyperactieve ontbreekt in onze diagnose, maar het impulsieve kan net zo goed aanwezig zijn als bij een ADHD'er.

Toen me tijdens intakes gevraagd werd of ik impulsief ben, antwoordde ik met 'nee'. Ik vind het wel meevallen. Maar, nu ik er meer over nadenk, denk ik dat ik wel degelijk zeer impulsief kan zijn. Op school kan ik uit het niets ineens een 'rake' (vind ik zelf dan) opmerking de klas in strooien. Of in een ongepaste situatie kan ik ineens iets zeggen dat niet netjes is (zoals bij mijn Christelijke ouders de 'taal' vanuit de voetbalkleedkamer gebruiken...).

Ik heb mijzelf een 'houding' aangeleerd waarbij het lijkt of ik 'schijt' heb aan veel dingen.
In zekere zin is dat ook zo, van etiquette hou ik niet, van 'hoe het hoort' hou ik ook niet. Dat is al sinds de lagere school zo (quote van de juf op mijn rapport: "Morris, accepteert het niet makkelijk dat er andere manieren zijn dan zijn eigen manier om dingen op te lossen"). Maar ergens vind ik normen en waarden juist weer heel belangrijk... Controversieel zegt u?

Er zijn mensen die er gek op zijn. Die kunnen genieten van mijn 'lakse' houding en mijn 'open mind'. Maar er zijn ook mensen die nog wel geloven in Heilige huisjes en in 'hoe het hoort'. Voor die laatste groep ben ik niet makkelijk te begrijpen en visa versa.
Ach... Ik hou van mijzelf en hoop dat ik de schade naar andere mensen beperkt hou (wat ik echt ambieer overigens;-)

Het kan zo zijn voordelen hebben om impulsief te zijn. Je draait niet snel om zaken heen en zegt (vaak) wat je op je hart hebt. Ik kan geprezen worden om mijn openhartigheid (ik vind het niet bijzonder, de dingen zijn zoals ze zijn toch?). De nadelen van 'verbale impulsiviteit' heb ik al eens besproken in mijn blog over 'de clown'.

Groot nadeel van impulsiviteit
Er is voor mij ook een groot nadeel van impulsiviteit. Hoewel ik mijzelf zie als een (meestal) weloverwogen mens,  kan ik toch dingen doen die mij niet het 'juiste' brengen.

Stel je een situatie voor waarin je twee jaar lang iedere maand 500 euro spaart. Een prachtig bedrag van 12.000 euro siert dan je rekening. Twee jaar lang zuinig leven, twee jaar lang offers brengen om maar te kunnen sparen. Maar in een klap besluit je om een tweede auto te kopen die je eigenlijk niet nodig hebt... Je komt er na een paar maanden achter dat je het wagentje nauwelijks gebruikt en je verkoopt hem weer... Voor 8.000 euro. In principe heb je een derde van je 'zwoegen' weggegooid.
Een logisch sommetje wanneer je er 'weloverwogen' mee bezig bent.

Ik geloof dat mensen handelen uit zelfbelang. Altijd! En iedereen!
Of het nu voldoening is die je haalt uit het 'weggeven' van je tijd en spullen (door bijvoorbeeld arme mensen te helpen) of de complimenten die je te horen krijgt van anderen, ieder mens handelt uit zelfbelang.

En helaas is er niet zoiets als 'goed' zelf belang. Want ik geloof niet dat onze hersenen weten wat 'goed' en wat 'slecht' is. We leren wel van jongs af aan dat sommige dingen een negatieve afloop hebben, maar zouden we niet opgevoed worden, dan denk ik dat er gewoon ouderwets het recht van de sterkste geldt: "Jij hebt een lekkere pinda, ik wil die pinda *MEP*... Hap..."

De 'plotselinge opwellingen' zoals die beschreven worden op de Wiki komen mijns inziens voort uit een (onderbewuste) 'behoefte' die spontaan bevredigd moet worden.

ADD'ers hebben een andere chemische huishouding dan 'normale' mensen. Dopamine, de stof die zorgt voor het 'beloningsgevoel' in het beloningscentrum van onze kop wordt soms te weinig aangemaakt (en soms te veel).
Ik vermoed dat 'normale' mensen die stof veel geleidelijker opbouwen en afbouwen en er dus langer van 'genieten'. Bij ADD'ers kan deze stof soms ontbreken of in mindere mate aanwezig zijn.
We zijn geneigd om er 'creatief' mee om te gaan om deze stof op te wekken.

Ik denk dat ieder mens wel begrijpt wanneer er 'beloningssignalen' naar de hersens gaan? Als kind kreeg je een snoepje, heerlijk, welk kind wilde er niet direct nog eentje? En hoe voelt het om de winnende goal te maken in een belangrijke wedstrijd? Of hoe voelt het om je zwemdiploma te halen? Hoe voelt het om een applaus te krijgen voor een mooie prestatie (even erbuiten gehouden dat het flink ongemakkelijk kan zijn om complimenten te krijgen).

De boven beschreven 'oorzaken' van 'beloning' zijn herkenbaar, maar vragen vaak een stuk voorbereiding. Denk aan de Olympische sporter die goud haalt. Er zijn jaren van training en opofferingen aan vooraf gegaan. Zo'n sporter kan blijkbaar heel goed focussen op die beloning en er 'kracht' uit halen wanneer hij er tijdens zijn trainingen doorheen zit. Ik heb er meer moeite mee... Ik kan hardlopen en dan plotseling besluiten dat ik het genoeg vind... (in dienst eindigde ik overigens als 3e in een wedstrijd over 3 kilometer tussen 150 man, ik werd in de eindsprint door twee man voorbij gerend die net wat meer 'puf' over hadden).

Er zijn echter manieren om 'kunstmatig' je dopaminegehalte/beloningsstoffen te verhogen. Ze zorgen voor een snelle toename van de stof in je lichaam/brein.
Ik noem er een aantal:
Koffie, porno, vechten, lekker eten, winnen, gokken, roken, gamen, seks, een discussie winnen, speed/cocaïne/harddrugs/xtc, risico nemen, excessief sporten, alcohol, beleggen enz.

Voor een ADD'er die 'chronisch' een tekort heeft aan beloningsstoffen kan het eenvoudig zijn om daarom regelmatig terug te grijpen op een van deze dingen.

Ikzelf heb een behoorlijke CV als het gaat om verslavingen. Sommige zijn actueel sommige heb ik gelukkig achter mij kunnen laten, maar zullen altijd op de loer blijven liggen:

• Roken, zo actueel als wat... Ik rook een pakje van 25 sigaretten vrij eenvoudig weg in een dag. Er is een tijd geweest dat ik drie pakjes per dag rookte. 17 stoppogingen verder is het me 3 x gelukt om langer dan een maand niet te roken. Respectievelijk 3 maanden, 6 maanden en 1 maand. De volgende stoppoging ga ik doen na mijn laatste tentamen, drie maanden voor de geboorte van ons eerste kindje.
• Gokken, gelukkig sta ik al heel lang droog, maar plaats me niet met een pinpas in het Holland Casino, want dan trek ik heel de rekening leeg (hier zal ik later nog een blog aan wijden). Ik denk dat veel AD(H)D'ers vatbaar zijn voor gokken. Dit komt vooral door de snelle beloning en het risico dat er is. Je draait tien keer met zo'n automaat en verliest tien keer 20 cent, maar die elfde keer win je 1,80... Je hoopt dat je snel weer 1,80 wint om het verlies op te vangen. Ach wat heb ik grote bedragen gewonnen en dat de 1,80 me niet meer boeide... Ik wilde dan die 3,60 winnen of 7,20... Hogere inzetten om de spanning er in te houden hebben me 1.000-en euro's gekost! Het gekke is dat de verliezen pas pijn gaan doen als je je laatste dubbeltje opgemaakt heb. De ergste variant is Poker. Je kunt met het spel enorm veel geld winnen door gebruik te maken van de statistieken (je weet dat die goede hand heus wel een keer komt), het nadeel is dat ik soms te veel risico neem (impulsiviteit): "Ik denk dat die gozer bluft... ALL IN" en dan met een 'Straight' verliezen van een 'Flush' bijvoorbeeld... Of dat je een Full house Heren over Azen hebt en dan verliezen van een Full House Azen over Heren...
• Pornografie, niet actueel. Ivm met het gokken hebben we een 'internetfilter' die op content websites blokkeert. Porno, vuile taal, goksites en racistische websites worden geblokkeerd. Sinds ik met mijn vrouw ben is het overigens helemaal nooit moeilijk geweest om er vanaf te blijven (ik zeg niet 'nooit meer gedaan' want dan lieg ik), blijkbaar kunnen normen en waarden wel degelijk een 'impuls' tegenhouden.
• Koffie (of cafeïne), niet actueel. Och man, die weekenden dat ik thuis zat en de dag niet begon met een bakkie koffie. Koppijn tot laat op de dag. Omdat me afgeraden is door de Osteopaat om Red Bull te drinken, ben ik daarmee flink mee aan het minderen. Maar er zaten dagen tussen dat ik echt een ADD-dip had en ik die weg hoopte te drinken met Red Bull... Verder probeer ik niet meer dan drie of vier bakken koffie te drinken op een dag. Ook omdat ik al een slechte slaper ben drink ik meestal na 18.00 geen bakkie meer.
• Lekker eten. Ik ben geen enorme snoeper. Als er een zak snoep in de kast ligt, dan kan die daar weken blijven liggen. Maar leg geen zak Chocotoffs op mijn bureau neer, want dan komt er ergens een moment dat ik op de tast in de zak besef dat er alleen nog maar lege papiertjes in zitten. En ik kan best perioden hebben dat ik in een week drie cakes bak of vier keer naar de Mac ga (dat is gelukkig ook weer ver achter mij), helaas heb ik dat niet met worteltjes... Ik ben nog 3 kilo te zwaar (ik ben er bijna 7 kwijt sinds mijn 'top') maar kan me qua eten goed beheersen.
• Gamen, soms actueel. Ik heb twee keer een playstation gehad, twee keer heb ik hem weggedaan omdat ie me niet meer boeide. Maar nu snak ik er soms naar. Ik kan uren gamen, de tijd verlies ik helemaal. Net als bij gokken krijg je bij gamen een snelle beloning. Een doelpunt scoren met Fifa tegen iemand waar je moeilijk van kunt winnen, of een nieuw wapen vinden in World of Warcraft... Het geeft een snelle beloning. De meeste spellen hebben tegenwoordig een 'ervaringssysteem' hoe meer je speelt hoe meer ervaring je opbouwt en hoe meer nieuwe 'futures' er beschikbaar komen in het spel. Het is een gebed zonder end. Op dit moment game ik niet, af en toe doe ik een spelletje op mijn iPhone... Ik verveel me vrij snel, maar eigenlijk kunnen de games me niet eens hele erg boeien.
• Risico nemen/beleggen... Ik hou van risico's nemen, tenminste dat hou ik mezelf voor. No pain no gain. Zonder de mogelijkheid om iets te verliezen is er niets te winnen. Ik heb veel belegd in aandelen, opties, turbo's enz. Meestal begin ik vrij weloverwogen. Ik besluit om een aandeel te kopen en dat twee jaar vast te houden. Ik kijk dan naar wat de opties doen en wat andere aandelen doen en dan plotseling verkoop ik de boel met verlies om daarna wat te speculeren met opties. Het is een tijdje mijn 'beroep' geweest. Misschien dat ik er geschikt voor ben als ik Ritalin gebruik, maar anders helaas niet.
• Een discussie winnen, niet actueel. Vroeger moest ik elke discussie winnen, dan kon ik heel erg ver gaan. Tegenwoordig accepteer ik makkelijker dat iemand anders graag zijn best wil doen om een discussie te winnen en laat ik het er maar bij. Ik moest en zou iemand overtuigen van mijn gelijk, het liefst had ik dat die persoon dan ook gelijk mijn mening overnam. Ik was zo'n irritant mannetje dat iedereen van het 'bestaan van God' wilde overtuigen en dat soort oneindige onderwerpen. Op de een of andere manier ben ik er milder in geworden, maar ik kan me de 'kick' nog goed herinneren die het gaf als ik voor een groep mensen iemands argumenten stuk voor stuk uit elkaar trok (ik kan er nog wel eens een handje van hebben als een docent een volstrekt ondoordacht argument op tafel legt... Ik heb er meerdere keren van gehoord: "Ja he, mag ik nog les gaan geven... Voor mij een teken dat ze het opgaven... Maar ik verzeker u: het is GEEN WINST)

 Voor de rest heb ik denk ik mazzel gehad dat ik redelijk beschermd ben opgevoed. In dienst kon ik overigens nog best stevig drinken... Nu stop ik meestal na drie of vier biertjes (en die momenten zijn zeldzaam), ik drink zelden.

Maar je mag er vanuit gaan dat ik bij elke verslaving gedacht heb: "En nu is het klaar, ik doe het nooit meer". En dan komt die 'impulsiviteit' weer om de hoek kijken. Het 'onbewuste eigenbelang' moet vervuld worden en voor ik het wist zat ik weer helemaal vast...